CHARAKTERYSTYKA PSYCHOLOGICZNO ...

CHARAKTERYSTYKA PSYCHOLOGICZNO – PEDAGOGICZNA DZIECKA W MŁODSZYM WIEKU SZKOLNYM(1)(1), artykuły i skany ...

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

CHARAKTERYSTYKA  PSYCHOLOGICZNO – PEDAGOGICZNA DZIECKA  W  MŁODSZYM  WIEKU  SZKOLNYM

1.     Ogólna charakterystyka rozwoju dziecka

2.     Rozwój fizyczny

3.     Rozwój emocjonalny

4.     Rozwój społeczno – moralny

5.     Rozwój umysłowy

Podsumowanie

l. Ogólna charakterystyka rozwoju dziecka

Młodszy wiek szkolny, nazywany także późne dzieciństwo trwa od 7 do 10-12 r. ż. W okresie tym dziecko rozpoczyna naukę w szkole i uczęszcza do klas I-III szkoły podstawowej. Pierwsza klasa szkoły podstawowej bywa traktowana jako etap przejściowy między wiekiem przedszkolnym a szkolnym. Dzieci wstępujące do szkoły różnią się między sobą nieraz bardzo znacznie, poziom ogólnego rozwoju dzieci oraz stopień ich dojrzałości do podjęcia nauki w szkole są bardzo nierówne i zjawisko to obserwuje się w skali światowej.

O powodzeniu szkolnym dzieci decyduje wiele czynników m.in. dojrzałość szkolna, ale nie tylko ona. Losy szkolne dziecka zależą również od form i metod pracy dydaktycznej. Znaczną rolę odgrywają również warunki życia i sposób wychowania, zdrowie oraz  wzajemne stosunki z nauczycielem i rówieśnikami.

W okresie późnego dzieciństwa szkoła staje się dla dziecka środowiskiem, w którym nabywa ono wiele nowych umiejętności. Aby sprostać oczekiwaniom szkolnym, dziecko musi osiągnąć odpowiedni poziom dojrzałości szkolnej.

Dojrzałość szkolna to osiągnięcie przez dziecko takiego stopnia rozwoju umysłowego, emocjonalnego. Społecznego i fizycznego, jaki umożliwia mu udział w życiu szkolnym i opanowanie treści programowych kl. I. (Okoń 2001:76)

Określenie „dojrzałość" dotyczy poziomu rozwoju dziecka, natomiast sformułowanie „szkolna" pozwala zrozumieć, iż idzie tu o taki poziom rozwoju, który uczyniłby dziecko gotowym do przekroczenia progu szkoły i sprostania stawianym przed nim w szkole zadaniom i obowiązkom. Dojrzałość szkolna jest wynikiem prawidłowego kierowania rozwojem dziecka w wieku przedszkolnym.

Rozpatrując gotowość do nauki, powinniśmy wziąć pod uwagę rozwój procesów poznawczych i ruchowych, które umożliwiają  opanowanie podstawowych technik szkolnych jak czytanie, pisanie i liczenie, rozwój społeczny, emocjonalny i fizyczny a także zasób umiejętności i wiadomości, stanowiąc podstawę nauki w klasie pierwszej.

Dojrzałość fizyczna wyraża się: dobrą sprawnością ruchową, zdrowiem, prawidłowym funkcjonowaniem systemu nerwowego oraz analizatorów, ogólną aktywnością ucznia.

Dojrzałość umysłowa wyraża się w: zasobie wiedzy o świecie, bliższym i dalszym otoczeniu, o życiu przyrody i ludzi, umiejętności przechodzenia w procesach myślowych od konkretów do abstrakcji, zdolności analizy i syntezy wzrokowo-ruchowej, koncentracji uwagi i umiejętności wypowiadania się, rozumieniu treści pojęć, rozbudzonej ciekawości i chęci zdobywania wiedzy o świecie.

Dojrzałość emocjonalna i społeczna wyraża się w: umiejętności współdziałania z kolegami w nauce i w zabawie, w przeżywaniu radości z osiągnięć całej grupy, przyjmowania odpowiedzialności za powierzone zadania, okazywaniu uczuć wdzięczności, przyjaźni, życzliwości, panowania nad sobą w trudnych sytuacjach.

Od dojrzałości szkolnej dziecka zależeć będzie jakość jego szkolnego startu, a więc, czy rozpoczęcie nauki będzie dla niego tylko przejściową sytuacją trudną czy też stanie się zdarzeniem kryzysowym, wywierającym głębszy wpływ na jego rozwój. (Stefańska-Klar 2000:131)   

Wstąpienie dziecka do szkoły, to wielka zmiana w jego życiu. Od chwili pójścia do szkoły zmienia się jego codzienny tryb życia. Przechodzi od dominującej w okresie przedszkolnym działalności zabawowej do nauki szkolnej. Systematyczne zdobywanie wiedzy staje się podstawową formą jego działalności. Codziennie podejmuje stałe obowiązki związane z nauką szkolną, a sposób w jaki się z nich wywiązuje podlega ciągłej ocenie.

Szkoła staje się dla dziecka najważniejsza, kształci go i wychowuje, przekazuje mu szereg wiedzy i umiejętności, ćwiczy jego funkcje psychiczne i kształtuje jego osobowość. Z chwilą pójścia do szkoły dziecko wkracza w nowe stadium rozwoju. Systematyczne nauczanie i udział w życiu szkoły, coraz żywszy i bardziej bezpośredni kontakt z szerszym otoczeniem stanowią silne bodźce rozwojowe. Bodźce te powodują szybkie przeobrażenia w świadomości i osobowości dziecka w każdej ze sfer: sferze umysłowej, społecznej i emocjonalnej.

Przeprowadzając charakterystykę osiągnięć dzieci w młodszym wieku szkolnym, trzeba zdawać sobie sprawę, że istotny wpływ na rozwój ogólny dziecka i na karierę szkolną ma środowisko rodzinne, czynniki dydaktyczno-pedagogiczne oraz grupy rówieśnicze. Należy podkreślić, że motorem rozwoju są zmiany, jakie zachodzą w sytuacji życiowej dziecka.

Lidia Wołoszynowa (1975:530-532) dzieli młodszy wiek szkolny na dwie fazy rozwoju:

-         fazę pierwszą - obejmującą wiek od 7 do 8 lat. Wiek ten charakteryzują złożone zjawiska związane z   przekraczaniem przez dziecko progu szkoły, a następnie z adaptacją do środowiska szkolnego i wymagań, do nauczycieli i rówieśników.

-         fazę drugą - obejmującą 9 i 10 rok życia, charakteryzują wyraźnie zmiany w sferze intelektualnej i całej osobowości dziecka. Rozwija się intensywnie mowa i myślenie.

Młodszy wiek szkolny jest również okresem, w którym dominują różnorodne trudności szkolne. Trudności te wynikają częściowo z niedostatków intelektualnych, diagnozowanych w poradnictwie psychologiczno-pedagogicznym, nieprawidłowego rozwoju fizycznego, wynikające z zaburzonego uspołecznienia dziecka oraz niedojrzałości emocjonalnej, która utrudnia dzieciom dostosowywanie się do wymagań i obciążeń szkolnych. Niedostosowanie do warunków szkolnych rodzi nadmierne napięcia emocjonalne, nierzadko z cechami zahamowania emocjonalnego. Natomiast nadmierne napięcia eksplodują pojawieniem się lub nasileniem patologicznych nawyków, tików, jąkania oraz wystąpieniem nadruchliwości. (Szewczyk 1996:11)

Napięcia związane ze szkołą stanowią podłoże często występującego zjawiska jakim jest fobia szkolna. Manifestuje się ona lękiem przed pójściem do szkoły, przed pewnymi lekcjami lub niektórymi nauczycielami. Fobii szkolnej bardzo często towarzyszą różne dolegliwości somatyczne, które utrudniają uczniom wypełnianie obowiązku szkolnego. Niedostosowanie do szkoły przyczynia się też do występowania zaburzeń zachowań społecznie nie akceptowanych takich jak; wagary, ucieczki z domu czy szkoły. Ujawnia się także w tym okresie wiele zaniedbań środowiskowych, często z towarzyszącymi nadmiernymi wymaganiami ze strony rodziców, którzy mają jedynie na celu egoistyczną chlubę z dziecka bez względu na jego możliwości intelektualne i rozwój emocjonalny. (Szewczyk 1996:11-12)

2. Rozwój fizyczny

Młodszy wiek szkolny odznacza się przewagą wewnętrznego rozrastania się i dojrzewania organizmu nad powiększaniem się wysokości ciała. Coroczny przyrost wzrostu wynosi średnio 4,5-5,5cm. Przyrost wysokości i ciężaru ciała w tym wieku jest powolny i równomierny. Jednakże na początku tego okresu, między 6 a 8 rokiem, życia. zachodzi zjawisko wczesnego, pośredniego skoku wzrostowego, zwanego też skokiem „szkolnym".( Wołoszynowa 1975:537)

Na początku okresu szkolnego zanikają dziecięce proporcje budowy ciała. Zwłaszcza pod koniec okresu wczesnoszkolnego, w wieku 9—11 lat, proporcje bu­dowy ciała małego człowieka niemal nie różnią się od dorosłego. Oczywiście, rozwój fizyczny dziecka, czyli kształtowanie się proporcji ciała oraz przyrost długoś­ci i wagi, jest sprawą indywidualną. (Roszkiewicz 1983:16)

Ponieważ zmiany cielesne są mniej widoczne, a przyrost wzrostu powolny, dzieci uzyskują kontrolę nad zdolnościami  motorycznymi i doskonalą te spośród nich, których nie potrafiły opanować wcześniej. W wyniku tego wzrasta w tym czasie ogólna koordynacja i równowaga, następuje tez udoskonalenie różnych form aktywności fizycznej. (Turner, Helms 1999:281)

Dziecko 7-letnie wstępujące do szkoły porusza się podobnie do człowieka dorosłego. Większość zabaw ruchowych w okresie późnego dzieciństwa wiąże się z rozwojem takich sprawności fizycznych, jak chodzenie, bieganie, rzuty, skoki i zapasy. Dzieci w tym wieku są bardzo ruchliwe. Ich ruchy są ekonomiczne i podporządkowane kontroli wyższych czynności nerwowych, znikają różnego rodzaju ruchy zbędne i współruchy. Dzieci w 11—12 roku życia opanowują różnego rodzaju umiejęt­ności sportowe, takie jak pływanie, jeżdżenie na łyżwach i nartach. Jest to okres, w którym uzyskują one pełną harmonię ruchów. (Przetacznik-Gierowska, Makiełło-Jarża 1992:89-90)

Wzrost siły i odporności dziecka związany jest z roz­wojem. zachodzącym w obrębie podstawowych ukła­dów: pokarmowym, kostnym, oddechowym i mięśnio­wym

Rozwój układu kostnego oraz rosnąca sprawność drobnych grup mięśniowych wpływają na stopniowe zwiększanie się precyzji  manualnej, a także wytrzymałości przy wykonywaniu różnych czynności ruchowych. Kostnienie kości nadgarstka u dziecka 7-letniego nie jest jeszcze zakończone, dlatego dziecka w tym wieku nie można jeszcze przeciążać czynnościami wyma­gającymi precyzji manualnej. Kostnienie nadgarstka jest już na tyle zaawansowane u dzieci 10—12-letnich, że dopiero one mogą być bardziej obciążone tak pracami piśmiennymi w szkole, jak i innymi pracami fizycznymi. (Przetacznik-Gierowska, Makiełło-Jarża 1992:94)

Rozwój mięśni ma tendencję do krańcowo szybkiego przebiegu; zmienia się nie tylko skład mięśni, stają się one też mocniej powiązane z kośćmi. Mimo tych pozytywnych zmian, mięśnie pozostają niedojrzałe pod względem pełnionej funkcji, co znajduje odzwierciedlenie w częstej u dzieci niezdarności i nieudolności ruchowej, w nierównych zmianach tempa ruchów, w niezdolności do siedzenia w jednej i tej samej pozycji przez dłuższy czas i dużej męczliwości. Rozwijające się mięśnie są też bardziej podatne na uszkodzenia pojawiające się wskutek nadmiernego przeciążenia. ( Turner, Helms 1999:282)

 Włókna mięśni szkieletowych grubieją, a ich działanie staje się sprawne i odporne. Wzrasta także sprawność narządów wewnętrznych, jak serca, płuc, układu trawiennego, zostaje prawie zakończony rozrost mózgu (ciężar). Dzięki temu układ nerwowy nabiera cech równowagi, maleje w związku z tym nie­pokój ruchowy dziecka i wzrasta koordynacja psychoruchowa. (Popek 1990:40)

               Fizyczna sprawność i rozwój mięśni zalezą nie tylko od dobrej opieki, odpoczynku i aktywności, ale także od Ich struktury oraz sposobu, w jaki je użytkujemy. Prawidłowy rozwój mięśni i nerwów powoduje wzrost precyzji ruchu, jego szybkości, siły i wytrzymałości. (Turner, Helms 1999:282)

 Jednakże w początkowym okresie młodszego wieku szkolnego nadal zauważalna jest duża nadpobudliwość nerwowa. Mięśnie nie są dobrze rozwinięte, dziecko wykonuje dużo ruchów zbytecznych, szybkich, niedostosowanych do tempa pracy. Pod koniec tego okresu osiągają bardzo wysoką sprawność ruchową (w tym nazywanym przez teoretyków tzw. „wiekiem złotym”). Motoryka duża: sprawność przemieszczania się ciała w przestrzeni jest przez dziecko wykonywana chętnie, automatycznie, gdyż dzieci kochają ruch i nie wymaga specjalnej koordynacji. Słabo jest natomiast wykształcona motoryka mała, dlatego wymaga odpowiednich ćwiczeń jak: wycinanie, rysowanie, pisanie, lepienie z plasteliny, konstruowanie modeli itp. Nie mogą one jednak być wykonywane zbyt często i długo, gdyż mogłoby to doprowadzić do zniekształceń w okolicach palców i nadgarstka.

Dziecko w wieku szkolnym może powstrzymywać się od jedzenia przez dłuższy czas, ponieważ wydzielanie, trawienie, wchłanianie i wydalanie stają się coraz bardziej uregulowane. W związku z tym, zmieniają się jego potrzeby związane z odżywianiem, posiłki nie muszą być już serwowane tak często i punktualnie jak dotychczas, za to o wiele ważniejsza staje się wartość energetyczna spożywanych pokarmów, gdyż dzieci potrzebują białek i witamin, a nie pustych, bezużytecznych kalorii zawartych w cukierkach, słodkich napojach i słodyczach.

                 Układ oddechowy także ulega zmianom. Ciężar płuc wzrasta prawie dziesięciokrotnie przed zakończeniem okresu średniego dzieciństwa. Tempo oddechu obniża się. W miarę jak układ oddechowy pracuje coraz bardziej ekonomicznie i ujawnia większą elastyczność, oddychanie staje się wolniejsze i głębsze. 

Układ krążenia rozwija się w powolnym tempie. Serce jest teraz mniejsze w stosunku do rozmiarów ciała, stale rośnie. Częstość akcji serca stopniowo się obniża, a ciśnienie krwi podnosi.

                     Mózg w okresie średniego dzieciństwa zbliża się do swej dojrzałej wielkości i wagi. Wzrostowi rozmiaru i ciężaru towarzyszy wzrost obwodu głowy.

Ogólnie rzecz biorąc dzieci w tym okresie rozwijają się różnie. Zależne to jest od indywidualnej zmienności. Źródłem tej zmienności są czynniki dziedziczne oraz środowiskowe. Dziewczynki są bardziej sprawne manualnie, ale biegają zdecydowanie wolniej. Z czasem ich umiejętności zrównują się.

Prawidłowy rozwój fizyczny zależy od wielu czynników. Główne z nich są to: wrodzone możliwości rozrostu, stan morfologiczny i czynnościowy wszystkich narządów uczestniczących w przemianie materii, wpływy środowiskowe, racjonalne odżywianie, psychiczne samopoczucie dziecka oraz stan zdrowia. Stan zdrowia dziecka w dużej mierze decyduje o osiąganiu przez dziecko powodzenia w szkole. Niski poziom sprawności dziecka może być spowodowany różnymi procesami chorobowymi, pewnymi wadami budowy, słabą koordynacją ruchów, zaburzeniami somatycznymi. Zły stan zdrowia dziecka decyduje także o nieregularności uczęszczania do szkoły .

W okresie tym dzieci chorują jednak zdecydowanie mniej; związane jest to ze wzmocnieniem się układu krwionośnego, oddechowego i limfatycznego, a najczęstsze choroby na które zapadają związane są z układem oddechowym.

3.  Rozwój emocjonalny

 Początek nauki szkolnej otwiera nowy okres w życiu emocjonalnym i społecznym dziecka. Życie to jest coraz bogatsze. Dziecko nawiązuje liczne więzi emocjonalne z rówieśnikami i nauczycielem. Nauka szkolna pobudza emocje związane z aktywnością poznawczą, a sukcesy szkolne stają się przy­czyną przeżyć uczuciowych o charakterze dodatnim. (Przetacznik-Gierowska, Makiełło-Jarża 1992:174)

Toteż na początku emocje i warunkowane przez nie działania mają charakter impul­sywny, są afektami, dopiero stopniowo pod wpływem doświadczeń społecznych dziecka, a także nauki (racjonalizacja emocji) pojawiają się możliwości kierowania procesami przeżyć (hamowanie nadmiernych reakcji emocjonalnych), przez analizowanie sytuacji, przewidywanie stopnia ryzyka lub powodzenia w działaniu. Rośnie również świadomość odpowiedzialności za negatywne skutki działania.

Tak więc u dziecka wstępującego w progi szkoły przeważają emocje i uczucia kon­trolowane. Dziecko odznacza się trwalszymi niż w przedszkolu przejawami i for­mami reakcji emocjonalnych, mających istotne znaczenie dla realizacji potrzeb i dążeń. W początkowym okresie są to jedynie potrzeby i dążenia osobiste, wraz z rozwojem kontaktów społecznych, głównie rówieśniczych, a także pod wpływem przyrostu wiedzy o świecie i systemie wartości w nim funkcjonujących, następuje rozwój potrzeb pozaosobistych, i co się z tym wiąże, uczuć wyższych (stosunek do innych ludzi, do idei i wartości). (Popek 1990:47)

Średniemu dzieciństwu towarzyszy większa dojrzałość emocjonalna. Oznacza to, że następuje wówczas przejście od bezradności do niezależności i samowystarczalności. Dojrzałość emocjonalna oznacza także nabywanie giętkości emocjonalnej i większego emocjonalnego różnicowania.(...) Chociaż wszystkie dzieci potrzebują „ujścia" emocjonalnego, często stają mu na przeszkodzie stereotypy związane z rolą płciową. W naszym społeczeńs­twie chłopcy są często pouczani, aby nie płakali i nie ujawniali strachu, a dziewczęta krytykowane, jeśli są fizycznie agresywne.(Turner, Helms 1999:309)

Wyobrażenia będące źródłem lęku, czy radości kształtują się na bazie własnych uprzednio zebranych przez dziecko doświadczeń oraz są skutkiem informacji słownych, które dziecko otrzymuje. Porównuje różne doświadczenia i uczy się dostrzegać ich wspólne znaczenie.

Dziecko w toku rozwoju uczy się opanowywać i kontrolować swoje reakcje emocjonalne (np. lęk, gniew złość) aby zadowolić najbliższych. Liczy się w coraz większym stopniu nie tylko z tym, czego życzą sobie dorośli lecz także z opinią swoich rówieśników. Potrzeba zdobycia uznania wobec kolegów, lęk przed dezaprobatą zmuszają dziecko do ukrywania niektórych uczuć i emocji, np. przykrości spowodowanej uzyskaniem złego stopnia, nagany od nauczyciela, strachu przed niebezpieczną sytuacją. W miarę rozwoju procesów poznawczych dziecko uczy się samodzielnie oceniać szkodliwość czy niecelowość pewnych form zachowania. Dzieci w młodszym wieku szkolnym mniej kierują się w swym postępowaniu zasadą przyjemności czy przykrości, a bardziej przewidywaniem odległych następstw swych czynów. Potrafią hamować swe pragnienia względnie zmuszać się do wykonywania określonych czynności, ...

Odnośniki