CHOROBA WRZODOWA O DKA I , trochę wiedzy medycznej
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy
artykuł lek. med. Marcina Pustkowskiego
Obecnie uważa się, że główną przyczyną choroby wrzodowej
jest bakteria Helicobacter pylori.
Wrzód trawienny to kraterowate zagłębienie, zwykle mniejsze niż 2 cm, umiejscowione w błonie śluzowej wyściełającej od wewnątrz żołądek, dwunastnicę i dolny odcinek przełyku. Przypomnijmy, że dwunastnica jest pierwszą wychodzącą z żołądka częścią jelita cienkiego. Większość wrzodów trawiennych powstaje właśnie w dwunastnicy. O chorobie wrzodowej mówimy wtedy, kiedy wrzody powodują dolegliwości lub powikłania. Choroba wrzodowa może występować w każdym wieku, nawet u małych dzieci.
Objawy choroby
Niektórzy ludzie mają wrzody nic o tym nie wiedząc, ponieważ nie odczuwają żadnych dolegliwości. Jeśli już występują, to zwykle przybierają postać bólów głodowych lub uczucia palenia i pieczenia, które chory odczuwa najczęściej w środkowym nadbrzuszu powyżej pępka. Bóle pojawiają się zwykle pomiędzy posiłkami lub w środku nocy. Charakterystyczne dla owrzodzenia dwunastnicy jest ustępowanie lub zmniejszenie się dolegliwości po spożyciu niewielkiego posiłku. Jeśli wrzód położony jest na tylnej ścianie dwunastnicy, to ból może pojawiać się z tyłu, w okolicy kręgosłupa piersiowego. Choroba wrzodowa bywa też czasem przyczyną przykrego uczucia "pełności" lub rozpierania po posiłkach, a nawet wymiotów.
Objawy te są powszechne w przypadku, gdy pacjent cierpiący na chorobę wrzodową żołądka lub dwunastnicy odczuwa z tego powodu jakieś dolegliwości.
Samo istnienie wrzodu jest zazwyczaj niegroźne, ale może się też zdarzyć, że staje się on przyczyną poważnych, czasem nawet zagrażających życiu powikłań. Każdy wrzód może uszkodzić naczynia krwionośne, a przerywając ich ścianę spowodować krwawienie lub krwotok. Przewlekłe podkrwawianie z małych naczyń doprowadza zazwyczaj do niedokrwistości z powodu niedoboru żelaza. Bliznowacenie zaś gojących się wrzodów może z kolei prowadzić do niedrożności wejścia do dwunastnicy, uniemożliwiając częściowo strawionemu pokarmowi przemieszczanie się do dalszych odcinków przewodu pokarmowego. Inną poważną komplikacją jest perforacja ściany żołądka, czyli mówiąc inaczej jego przedziurawienie spowodowane trawiącym działaniem kwasu solnego na osłabione przez wrzód kolejne warstwy ściany tego narządu. Wtedy kwaśna zawartość żołądka wylewa się do jamy otrzewnej, powodując jej chemiczne podrażnienie, a potem ciężką infekcję. Jeżeli u chorego z chorobą wrzodową zauważymy jakiekolwiek objawy powikłań (czyli wymioty krwawą lub "fusowatą" treścią, smoliste stolce, symptomy wskazujące na wstrząs a więc: osłabienie, zimną, spoconą skórę, spadek ciśnienia, a także silny ból brzucha, który staje się deskowato napięty), nie zwlekajmy z wezwaniem pogotowia ratunkowego.
Co bywa przyczyną choroby wrzodowej?
W żołądku produkowane są substancje, które trawią białko: kwas solny i enzym zwany pepsyną. Niektóre wrzody są wynikiem nadmiernej produkcji przez organizm tych składników (szczególnie kwasu) lub też niedostatecznej ochrony przed ich niszczącym działaniem. Taką ochronę w prawidłowych warunkach zapewnia nie uszkodzona i prawidłowo ukrwiona błona śluzowa żołądka, pokryta dodatkowo zasadowym (czyli neutralizującym kwasy) śluzem. W niewielu przypadkach wrzody mogą też powstawać wskutek długotrwałego przyjmowania niektórych leków. Wśród nich na pierwszym miejscu należy wymienić niesteroidowe leki przeciwzapalne, np. polopirynę i inne pokrewne środki przeciwbólowe. Nie oznacza to jednak, że te mające szkodliwy wpływ na śluzówkę żołądka leki wywołują wrzody u każdego pacjenta, który je zażywa.
Do tej pory powszechnie uważano też, że szkodzą czynniki takie jak stres, palenie, alkohol, ostre przyprawy. Chociaż wszystkie one mogą istotnie przyczyniać się do rozwoju choroby, to obecnie uważa się, że głównym winowajcą jest bakteria nazwana Helicobacter pylori. Ma ona unikalne właściwości pozwalające na przeżycie w ekstremalnie niekorzystnych warunkach panujących w żołądku i dwunastnicy. Jest obecna u prawie wszystkich pacjentów z chorobą wrzodową dwunastnicy i w 80% przypadków choroby wrzodowej żołądka. Przypuszcza się, że jest ona przenoszona przez bezpośredni kontakt, np. przez ręce.
Ciągle jeszcze nie wiemy, w jaki sposób bakteria powoduje powstawanie wrzodów. Szacuje się, że u około 30% populacji w wieku 30 lat wykrywa się Helicobacter pylori, w późniejszym wieku odsetek ten jest jeszcze wyższy. Z drugiej strony wiadomo, że nie wszyscy z zarażonych cierpią na chorobę wrzodową, chociaż u prawie każdego rozwija się różnego stopnia zapalenie błony śluzowej żołądka, zwykle przebiegające bezobjawowo. Poznanie dokładnych związków pomiędzy tymi stanami wymaga dalszych badań.
Jak rozpoznaje się chorobę wrzodową?
Starszą i obecnie rzadziej stosowaną metodą diagnostyczną jest radiologiczne badanie kontrastowe żołądka i dwunastnicy, przy którym pacjent połyka specjalny kontrast, wypełniający stopniowo przełyk i dalsze części przewodu pokarmowego. W przypadku istnienia wrzodów na zdjęciach rentgenowskich widoczne są one w postaci tzw. naddatków cienia (nieregularnego zarysu tych narządów). Ostatnio coraz powszechniej wykonuje się gastrofiberoskopię. Pozwala ona nie tylko na bezpośrednie oglądanie zmian chorobowych za pomocą specjalnego przyrządu, zwanego gastroskopem, lecz również pobranie do dalszego badania próbki zmienionych tkanek. Umożliwia to np. wykrycie obecności bakterii Helicobacter pylori. Inną metodą sprawdzenia, czy znajduje się ona w naszym organizmie, jest badanie próbek krwi.
Jak leczymy chorobę wrzodową?
Ponieważ za czynnik sprawczy choroby uznano obecnie Helicobacter pylori, to właściwym leczeniem zwalczającym tę infekcję jest stosowanie antybiotyków. Opracowano więc metodę leczenia polegającą na łączeniu tej grupy leków ze środkami zmniejszającymi wydzielanie kwasu żołądkowego, które uważano do tej pory za jedyny skuteczny sposób leczenia choroby wrzodowej. Taka nowoczesna, łączona kuracja obejmująca antybiotyk działający na Helicobacter pylori i środek zmniejszający kwasowość żołądka trwa zaledwie od 1-2 tygodni, co jest dużym postępem w porównaniu z wielomiesięczną terapią stosowaną do tej pory. Oczywiście - zanim zastosuje się ten schemat leczenia, należy potwierdzić obecność tej szkodliwej bakterii w ustroju.
Znaczną ulgę przynoszą zazwyczaj pacjentom stosowane od lat preparaty zobojętniające działanie kwasu żołądkowego, sprzedawane zazwyczaj bez recepty. Dzięki postępom w leczeniu zachowawczym (środkami farmakologicznymi) rzadko staje się niezbędny zabieg chirurgiczny. Jest on jednak konieczny w przypadku powikłań choroby: krwotoku, niedrożności czy perforacji (przedziurawienia) wrzodu.
Jeszcze nie tak dawno zalecano pacjentom dietę "wrzodową", lekko strawną, bez żadnych produktów drażniących żołądek. Obecnie zaleca się unikanie tylko tych pokarmów, które wcześniej wywołały dolegliwości. Odstępuje się również od zalecanego dawniej mleka, które wprawdzie na krótką metę łagodzi ból, ale równocześnie powoduje zwiększenie produkcji kwasu żołądkowego. Zawsze powinno się rzucić palenie - niezależnie od innych szkód dla zdrowia u palaczy wrzody goją się wolniej, a nawracają częściej. Podobnie nie powinno się bez koniecznej potrzeby stosować niesteroidowych środków przeciwzapalnych typu aspiryny, które mogą uszkadzać błonę śluzową żołądka.
Choroba wrzodowa jest w dalszym ciągu schorzeniem poważnym. W żadnym przypadku nie wolno jej lekceważyć i leczyć się na własną rękę. Zawsze należy skonsultować się z lekarzem, który na szczęście dysponuje wieloma lekami pozwalającymi choremu na pełne wyleczenie.
Dla "wrzodowców" nadeszły obecnie lepsze czasy. Dzięki poznaniu przyczyny choroby i zastosowaniu kuracji łączącej antybiotyki ze środkami zmniejszającymi wydzielanie kwasu żołądkowego szybkość ustąpienia objawów i skuteczność zagojenia się wrzodu wzrosła, a częstość nawrotów zmalała.
"Żyjmy dłużej" 6 (czerwiec) 1998
Żołądek
artykuł lek. med. Marcina Pustkowskiego, lekarza rodzinnego
Często, odczuwając jakieś brzuszne dolegliwości, mówimy, że boli nas żołądek. Czy mamy jednak rację, czy wiemy, gdzie naprawdę leży i w jakich okolicznościach może dawać znać o sobie ten powszechnie znany narząd?
Charakterystyczną cechą żołądka jest zmienność jego kształtu i położenia, które możemy określić jedynie z grubsza. Kiedy stoimy, żołądek ma kształt haka z ramieniem zstępującym i wstępującym.
Z punktu widzenia anatomii ten narząd można podzielić na główne części: dno (najbliżej przełyku), trzon i część odźwiernikową. Miejsce przejścia przełyku w żołądek nazywamy wpustem, natomiast analogiczny otwór łączący jamę żołądka z dwunastnicą nosi nazwę odźwiernika.
Dwie ściany żołądka - przednia i tylna, przechodzą jedna w drugą wzdłuż bocznych brzegów zwanych krzywiznami: większej - wypukłej i skierowanej w lewo oraz mniejszej - wklęsłej i skierowanej w prawo i do tyłu.
Podobnie jak inne części przewodu pokarmowego, jego ściana składa się z trzech warstw: błony śluzowej (najbardziej wewnętrznej), mięśniówki i błony surowiczej (najbardziej na zewnątrz).
Sąsiadami żołądka jest wiele ważnych narządów jamy brzusznej. Od przodu jest to wątroba, natomiast z tyłu: śledziona, lewa nerka i nadnercze, trzustka oraz okrężnica poprzeczna. Procesy chorobowe dotyczące tych narządów mogą oddziaływać na żołądek, chociaż częściej zdarza się sytuacja odwrotna, kiedy na przykład wrzód żołądka drąży do trzustki.
Pod mikroskopem możemy przyjrzeć się bliżej błonie śluzowej - pozornie płaska, ujawnia tu swoją bogatą rzeźbę: pólka żołądkowe i fałdy kosmkowe z leżącymi pomiędzy nimi dołeczkami żołądkowymi, stanowiącymi ujścia gruczołów żołądkowych. To właśnie tutaj produkowana jest pepsyna i kwas solny składające się na sok żołądkowy. Zdziwienie może budzić fakt, że tak niebezpieczne substancje jak trawiąca białko pepsyna i nie mniej groźny kwas solny nie uszkodzą miejsca swojego powstania. Dzieje się tak dlatego, że pepsyna produkowana jest w postaci nieczynnego prekursora - pepsynogenu, uaktywniającego się dzięki kwasowi w jamie żołądka, a więc już na zewnątrz błony śluzowej. Natomiast przed niszczącym działaniem kwasu solnego chroni żołądek tzw. bariera śluzówkowa. Ścisłe połączenie komórek nabłonka i warstwa śluzu pokrywająca te komórki uniemożliwia przenikanie kwasu z powrotem do śluzówki. Czasami ta bariera zawodzi i kwas solny niszczy śluzówkę, a nawet przebija całą ścianę, tworząc wrzód żołądka.
Główną funkcją żołądka jest trawienie i transport pożywienia (funkcja mechaniczna i chemiczna). Po przyjęciu pokarmu czynność skurczowa żołądka umożliwia mieszanie, rozdrabnianie i w końcu przesuwanie małych porcji treści pokarmowej do jelita cienkiego. Pokarm zostaje rozbity na miazgę pokarmową i przesycony sokiem żołądkowym. Głównymi składnikami tego soku są wspomniane już kwas solny i pepsyna. Taka "zabójcza" (na szczęście tylko dla bakterii) mieszanka skutecznie przygotowuje pokarm przed dalszą obróbką w dwunastnicy, jelicie czczym i krętym.
Pomimo dużej zmienności kształtu i położenia możemy powiedzieć, że żołądek leży w środkowym nadbrzuszu (tzw. dołek sercowy) i lewym podżebrzu. Dolegliwości bólowe w tej okolicy mogą więc wskazywać na zmiany w tym narządzie. Jak to sprawdzić?
Oprócz klasycznego badania lekarskiego, współczesna medycyna ma do dyspozycji mające długą tradycję badanie rentgenowskie oraz stosunkowo młodą gastroskopię. Badanie kontrastowe żołądka i dwunastnicy poprzedza połknięcie tzw. papki barytowej, która stanowi kontrast widoczny na zdjęciach rentgenowskich. W rękach doświadczonego radiologa jest to cenna, bezpieczna i tania metoda diagnostyki stanów chorobowych żołądka. W ciągu ostatniego dziesięciolecia badanie rentgenowskie jest jednak skutecznie wypierane przez nowoczesną gastroskopię, polegającą na bezpośrednim uwidocznieniu żołądka poprzez cienką rurkę, którą niestety trzeba połknąć, umożliwiając mikroskopijnej kamerze przesyłanie obrazu do monitora lub nawet na taśmę wideo. Metoda ta umożliwia również pobranie wycinków z chorych miejsc błony śluzowej, co stanowi kolosalną przewagę nad badaniem kontrastowym, szczególnie w rozpoznawaniu wrzodów żołądka i dwunastnicy oraz w różnicowaniu choroby wrzodowej od raka żołądka.
Najbardziej znana jest choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, chociaż nie mniej częste są zmiany zapalne błony śluzowej zarówno ostre, jak i przewlekłe. Warto przy tym wspomnieć, że w przypadku ostrych zmian zapalnych ważną rolę odgrywa nadużywanie popularnych środków przeciwbólowych typu aspiryna, natomiast w przypadku zmian przewlekłych jednym z czynników wywołujących może być zakażenie bakterią Helicobacter pylori, której nie przeszkadza ani kwas solny, ani trawiąca białko pepsyna. Niedawne badania ujawniły także kluczową rolę tego niepożądanego gościa w wywoływaniu choroby wrzodowej. Dlatego niejednokrotnie przy okazji gastroskopii pobiera się materiał, w którym wykrywa się Helicobacter pylori. W przypadku obecności tej bakterii stosuje się odpowiednie leki, głównie antybiotyki.
Najgroźniejszą chorobą żołądka jest rak. Na szczęście występuje teraz rzadziej niż przed kilkoma dziesięcioleciami. Uważa się, że jego występowaniu sprzyja przede wszystkim dieta bogata w sól i pokarmy wędzone, a uboga w świeże warzywa.
"Żyjmy dłużej" 2 (luty) 1998
1
[ Pobierz całość w formacie PDF ]