CHóD~R04,
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
CHÓD
Chód polega na rytmicznym, naprzemiennym ruchu kończyn dolnych, w wyniku którego ciało człowieka przesuwa się z miejsca na miejsce.
Poza kończynami dolnymi w chodzie w mniejszym stopniu biorą udział kończyny górne, tułów i głowa.
Mechanizm chodu
Stojąc symetrycznie na obu nogach i obciążając równomiernie obie stopy, punkt ciężkości ciała znajduje się na środku czworoboku podparcia. Tą pozycję nazywamy pozycją symetrycznego obunożnego podparcia. Jeśli z tej pozycji rozpoczniemy chód, przechylamy tułów ku jednej nodze. Czworobok dotychczasowego dwunożnego podparcia zawęża się teraz do pola stopy dźwigającej masę ciała. Równocześnie z nachyleniem tułowia w bok odbywa się jego pochylenie do przodu. Punkt ciężkości podążając za pochyleniem wychodzi poza pole podparcia do przodu. Tułów straciłby teraz równowagę, gdyby nie druga noga, która wysuwa się do przodu i podchwytuje masę przechylającego się na nią ciała. Punkt ciężkości przesuwa się więc na drugą stronę i znajduje się znów nad czworobokiem podparcia drugiej stopy. Noga, która dokonała przedtem wykroku (noga wykroczna) staje się teraz podpierającą (zakroczną). Przy następnym kroku gra ta powtarza się, każda z nóg staje się na przemian podpierającą (zakroczną) i wykroczną.
Fazy chodu
Jeden cykl chodu obejmuje czynność od dotknięcia piętą podłoża jednej kończyny dolnej do następnego dotknięcia piętą tej samej nogi. W czasie cyklu każda z kończyn dolnych ma dwie fazy: wykroku i podporu.
Faza podporu:
To okres obciążenia nogi podpierającej. Zaczyna się od dotknięcia piętą podłoża (okres styku pięty) przy wysuniętej kończynie dolnej, następnie stopa przykłada się całą podeszwą do podłogi i noga podpierająca przejmuje całą wagę ciała (okres pełnego obciążenia), przechodzi przez okres odbicia (oparcie stopy na głowach kości śródstopia i odbicie od podłoża) i kończy się w momencie oderwania się palców stopy od podłoża przy cofniętej kończynie dolnej.
W fazie tej wyróżniamy okres hamowania ( od dotknięcia piętą podłoża do momentu, gdy środek ciężkości znajduje się nad stawem skokowym) oraz okres przyspieszenia ( od momentu, gdy środek ciężkości przechodzi nad stawem skokowym do chwili, gdy duży palec stopy odrywa się od podłoża).
Faza wykroku:
Zaczyna się od momentu oderwania się stopy od podłoża i kończy się gdy pięta dotyka podłoża.
Obie te fazy następują po sobie, ale nie w ten sposób, że druga zaczyna się wtedy, gdy pierwsza się kończy. Faza podporu trwa dłużej niż faza wykroku ( podpór 60% wykrok 40% cyklu chodu). Jest więc chwila w obu fazach, gdy obie nogi są w fazie podporu (pięta jednej stopy i głowy kości śródstopia drugiej stopy). Jest to okres podwójnego podporu. Z chwilą przyspieszenia chodu następuje zbliżanie się czasu trwania obydwu faz, ale zawsze występuje okres podwójnego podporu, który staje się tylko coraz krótszy. Okres podwójnego podporu znika, gdy rozpoczyna się bieg.
WYZNACZNIKI CHODU
Analizując udział poszczególnych segmentów ciała w mechanice chodu odbywającego się po płaskiej poziomej płaszczyźnie wyodrębnia się 6 wyznaczników (determinant) chodu:
I wyznacznik : skręt miednicy w płaszczyźnie poziomej
W chwili wysunięcia się nogi wykrocznej do przodu miednica podąża za tym ruchem i wysuwa swą wykroczną stronę do przodu. Wykonuje w płaszczyźnie poziomej skręt około 4° do przodu i około 4° do tyłu, czyli razem 8°. Ruch odbywa się w obu biodrach. Wskutek ruchu miednicy udo nogi wykrocznej ustawia się w rotacji na zewnątrz względem miednicy, udo nogi podpierającej w rotacji do wewnątrz. Skręcenie się miednicy wydłuża krok.
II wyznacznik: pochylenie miednicy w płaszczyźnie czołowej
Równocześnie z uniesieniem nogi w chwili rozpoczęcia wykroku miednica po stronie wykrocznej obniża się, wskutek czego po stronie podporu powstaje względne przywiedzenie, a po stronie wykroku względne odwiedzenie. Opadanie miednicy po stronie wykrocznej zmusza kolano do zgięcia w celu ochrony stopy przed zaczepieniem palcami o podłoże. Dzięki przechyleniu miednicy unoszenie środka ciężkości zostaje zredukowane o połowę.
III wyznacznik: zgięcie kolana w fazie podporu
W fazie podporu, gdy stopa styka się z podłogą, kolano jest wyprostowane. Zaraz potem zgina się ono do kąta 15°, aż stopa przyłoży się podeszwą do podłogi, po czym zaraz po okresie pełnego obciążenia stopy następuje znów pełny wyprost kolana.
Zgięcie kolana w chwili, gdy masa ciała przenosi się do przodu ponad nogą podpierającą redukuje wysokość unoszenia środka ciężkości ciała. Wygładza to linię przebiegu środka ciężkości.
IV wyznacznik: ruchy stopy i stawu skokowo-goleniowego
Gdy pięta nogi wykrocznej styka się z podłogą, stopa jest uniesiona grzbietowo. Zaraz potem zgina się podeszwowo, przykłada do podłogi i ustala. Goleń wraz z kostkami zakreśla łuk ponad piętą (około kości skokowej). Następuje moment pełnego obciążenia stopy, pod koniec którego zaczyna unosić się pięta. Ruch odbywa się wokół osi obrotu mieszczącej się w przodostopiu (głowy kości śródstopia i stawy śródstopno-paliczkowe).
V wyznacznik: ruch kolana
Kolano zgina się zaraz po styku pięty z podłogą, gdy kostki unoszą się zakreślając łuk ponad stępem, oraz po raz drugi, gdy pięta zaczyna unosić się a stopa przygotowuje się do odbicia ( kolano zgina się zawsze wtedy gdy wskutek unoszenia kostek zwiększa się funkcjonalna długość kończyny). Ruchy kolana i kostek są sprzężone. Zgięcie kolana amortyzuje wydłużenie funkcjonalne, które spowodowałoby niekorzystne zwiększenie amplitudy ruchów środka ciężkości w górę i w dół.
VI wyznacznik: ruchy boczne miednicy
Naprzemienne przekładanie masy ciała z jednej nogi na drugą powoduje naprzemienne przesuwanie miednicy na boki w płaszczyźnie poziomej. Boczny ruch miednicy łączy się z poprzednio omawianymi ruchami: rotacją miednicy (wyznacznik I) i z przechylaniem się jej jednej połowy ku dołowi (wyznacznik III)
Ruchy te maja na celu nadanie środkowi ciężkości ciała przebiegu możliwie zbliżonego do linii prostej. Wtedy ruch ciała odbywa się z najmniejszym nakładem energii.
CHODY PATOLOGICZNE
Najczęstszymi przyczynami chodu patologicznego (wg Steindlera) są ból i zmiany patologiczne w układzie kostno-stawowym.
Ból w jednej kończynie wiąże się z dążeniem do jej odciążania za pomocą przemieszczania masy ciała na kończynę niebolesną.
Zmiany patologiczne w układzie kostno – stawowym (skrócenie nogi):
- niewielkie skrócenie (3-5cm), noga wydolna w dźwiganiu masy ciała – chód nie zmienia się wyraźnie. Krótkość kończyny wyrównywana jest pochyleniem miednicy.
- większe skrócenia (ponad 5cm) – wyrównywanie długości kończyn końskim ustawieniem stopy po stronie chorej i ugięciem kolana po stronie zdrowej.
Przykurcze i sztywność stawów – braki ruchów w jednym stawie są kompensowane ruchami w stawach sąsiednich (np. sztywność stawu biodrowego wyrównaniem ruchów w odcinku lędźwiowym kręgosłupa). Skręty miednicy odbywają się w zdrowym stawie biodrowym, jednakże występują przesadne asymetrie w wyznacznikach chodu.
Ubytki i niedomoga mięśni – obraz zaburzenia chodu jest uzależniony od ich związku z poszczególnymi wyznacznikami oraz od kompensacji przez inne mięśnie.(np. ubytek m czworogłowego może być kompensowany przez silne mięśnie podudzia, mm kulszowo-goleniowe i m pośladkowy wielki.
Istotne dla chodu będą ubytki czynności mięśni współdziałających ze sobą w poszczególnych fazach chodu.
Charakterystyczne cechy chodu patologicznego w przypadkach niedowładu lub porażeń poszczególnych grup mięśni /za Milanowską/:
Brak działania m pośladkowego dużego:
1. nagłe cofnięcie się tułowia i miednicy na początku fazy podporu, zaraz po dotknięciu pietą podłoża
2. wysunięcie chorego biodra do przodu
3. mocne wyprostowanie kolana w środkowym okresie fazy podporu
Brak działania m pośladkowego średniego:
1. w fazie podporu opadanie miednicy po stronie zdrowej
2. boczne przesunięcie miednicy w stronę biodra chorego w fazie podporu
3. przy próbie wyrównania niedomogi mięśnia występuje przechylenie tułowia w stronę chorą (objaw Duchanne’a)
Brak działania zginaczy biodra (m lędźwiowo-biodrowy, krawiecki, napinający powięź szeroką, prosty uda):
1. utykanie zaczyna się na końcu fazy podporu i trwa przez całą fazę wykroku po stronie chorej kończyny
2. w momencie oderwania się palców od podłoża dochodzi do nagłego wyrzutu tułowia i miednicy ku tyłowi, po którym występuje obrót miednicy wokół zdrowego biodra
3. wysuwanie biodra chorego do przodu szczególnie zaznacza się pod koniec fazy wykroku. Wykrok następuje głównie dzięki działaniu mięśni tułowia (m czworoboczny lędźwi, krzyżowo-grzbietowy, najszerszy grzbietu i mięśnie brzucha)
W przypadku braku działania tylko m lędźwiowo-biodrowego a przy zachowanej dobrej czynności pozostałych zginaczy biodra wykrok odbywa się prawidłowo, z tym że w fazie wykroku występuje rotacja zewnętrzna uda po stronie chorej.
Brak działania m czworogłowego uda:
W przypadku izolowanego porażenia brak działania tego mięśnia w czasie wolnego chodu jest prawie niewidoczny. Przy szybkim chodzie występuje:
1. nagły wyprost kolana przy dotknięciu piętą podłoża
2. na początku fazy podporu lekkie pochylenie tułowia i wysunięcie biodra ku przodowi, udo cofa się
Brak działania mięśnia trójgłowego łydki:
1. opadanie miednicy po stronie chorej w czasie fazy podporu (szczególnie w jej końcowym etapie, gdy stopę odrywa się od podłoża)
2. powłóczenie miednicy
3. przeprost w stawie kolanowym w fazie podporu
4. chód „szczudłowy”, bez propulsji, wyraźnie utrudniony chód pod górę
Brak działania zginaczy grzbietowych stopy:
1. opadanie stopy w czasie fazy wykroku
2. zwiększone zginanie biodra i kolan
3. przy dotknięciu piętą podłoża występuje „klapnięcie” stopą
Brak działania tych mięśni kompensuje rotacja zewnętrzna kończyny dolnej.
CHODY FIZJOLOGICZNEJ PRZESADY
Od chodu patologicznego należy odróżnić jego warianty w granicach fizjologicznych, powstające na skutek zmian wielkości poszczególnych wyznaczników (przesadnie większych lub mniejszych)
Typy chodów tzw. fizjologicznej przesady:
Chód kołyszący – często spotykany u kobiet. Sprzężone w działaniu mm pośladkowy średni i napinacz powięzi szerokiej po stronie podporu i prostownik grzbietu po stronie wykroku włączają się do działania z opóźnieniem. Zwiększa się ruch unoszenia i obniżania miednicy w płaszczyźnie czołowej i jej przechylenie po stronie wykroku z równoczesnym większym obniżeniem barku po stronie podporu
Chód marynarski – podobny do poprzedniego, w większym stopniu uwidaczniają się ruchy miednicy i barków. Środek ciężkości ma przesadne wychylenie w bok. Zazwyczaj wynika z podświadomej uwagi w chwytaniu równowagi. Charakterystyczny dla osób pracujących w warunkach niestabilnego podłoża (marynarze, budowlani, pracownicy środków lokomocji)
Chód majestatyczny – noga wykroczna wykonuje przyspieszony krok i prostuje się nim pięta dotknie podłoża. Przedłuża to czas trwania kroku, tułów cofa się. Jest to krok spotykany u osób kroczących np. w uroczystym pochodzie.
Chód sztywny – ruchy miednicy i barków są sztucznie zmniejszane
Chód drobnym krokiem – zmniejszony wykrok, mniejsza długość kroku przy zwiększonej ilości kroków w jednostce czasu. Jest to normalny chód osób krótkonogich
NAUKA CHODZENIA
Rozpoczynamy od oceny sprawności chorego. W przypadku pacjentów długo unieruchomionych w łóżku zaczynamy od pionizacji (stół pionizacyjnym lub kolejno przez siadanie na łóżku, siadanie ze spuszczonymi nogami, wstawanie z pomocą 2 osób.
Gdy pacjent dobrze znosi pionizację, rozpoczynamy naukę chodzenia.
Znając stopień sprawności ruchowej pacjenta dobieramy odpowiednie pomoce do nauki chodzenia.
W miarę możliwości należy tak uczyć chodzenia, by w poszczególnych fazach chodu ruch odbywał się we właściwych stawach i przez właściwe mięśnie. W przypadkach braku takich możliwości należy wypracować mechanizmy zastępcze:
- brak działania zginaczy biodra, porażenie całej kd lub usztywnienie stawu biodrowego – wykrok odbywa się przez uniesienie i rotację miednicy wokół biodra zdrowego oraz wysunięcie biodra chorego do przodu. Ruchy te wykonywane są przez mięśnie tułowia, które należy odpowiednio wzmocnić. Ułatwieniem w początkowym okresie może być wsparcie się na kkg (poręcze, kule itp.)
- usztywnienie stawu kolanowego, brak czynnej stabilizacji kolana – nauka odbywa się w podobny sposób, a w przypadkach zachowanej funkcji zginaczy biodra wykrok jest znacznie ułatwiony
CHODZENIE O KULACH
Określanie wysokości kul: pacjent w leżeniu tyłem, kkd wyprostowane, kkg zgięte w stawach łokciowych około 20°, dłoń zaciśnięta w pięść. Od zewnętrznego brzegu stopy odmierzamy w bok 10 cm i od tego punktu odmierzamy odległość do ręki pacjenta. Pomiar ten określa wysokość, na jakiej powinien znajdować się uchwyt kuli.
Rodzaje chodu o kulach:
· chód dwutaktowy (kangurowy):
1 sposób: dwie kule jednocześnie do przodu, następnie dwie nogi
2 sposób: jedna kula jednocześnie z jedną nogą, następnie druga kula i druga noga
· chód trzytaktowy:
1 sposób: obie kule naprzód, następnie jedna a później druga noga
2 sposób: jedna kula, później druga kula a następnie obie nogi razem
· chód czterotaktowy: jedna kula do przodu, potem przeciwległa noga, następnie druga kula do przodu i potem druga noga.
Ten chód jest najbardziej prawidłowy.
Chodzenie po schodach
Powinno się uczyć pacjenta chodzenia po schodach różnej wysokości. Sposób chodzenia jest różny, w zależności od ubytku sprawności. Przy zmianach patologicznych w jednej nodze:
wchodzi się na schody stawiając najpierw nogę zdrową a następnie dostawiając nogę chorą, schodzenie ze schodów odwrotnie – najpierw noga chora, później zdrowa.
Aby przygotowanie do chodzenia było najskuteczniejsze, należy wzmocnić mm stabilizujące stawy łokciowe, nadgarstkowe, kkd, mm brzucha, grzbietu, lędźwi i pośladków. Należy prowadzić ćwiczenia równoważne w różnych pozycjach, skręty tułowia w różnych kierunkach.
Przed przystąpieniem do chodzenia i w trakcie nauki pacjent powinien opanować i doskonalić naukę bezpiecznego padania. Tu ćwiczenia rozpoczynamy od padania na miękkie podłoże z pozycji niskich (klęk, siad). W trakcie tego padania chory powinien być rozluźniony.
W początkowym okresie nauki padania ostrzega się pacjenta przed wytrąceniem z równowagi.
W czasie padania odepchnięcie kul w bok, równocześnie głowa w skłonie bocznym z przyciągnięciem brody do mostka, kkg wysunięte w przód amortyzują upadek.
W trakcie nauki chodzenia należy zwrócić uwagę na zachowanie prawidłowej postawy ciała (pacjent wyprostowany, nie zwiesza się na kulach, nie pochyla głowy, patrzy przed siebie, nie wysuwa pośladków do tyłu)
Nauka przejścia z siadu na łóżku do stania o kulach
Siad z nogami opartymi o podłoże, jedna ręka chwyta kulę, druga oparta o materac łóżka. Pacjent unosi się opierając się o kulę i materac, chwyta drugą kule i prostuje się
Przejście ze stania do siadu
Chory ustawia się bokiem do łóżka, odstawia kule bliższą łóżka, opiera tą rękę o materac, zgina wolno kg w stawie łokciowym z równoczesnym skrętem tułowia i siada na łóżku. Odstawia drugą kulę i opierając się na rękach przesuwa tułów do tyłu na łóżku.
Przejście z siadu na krześle do stania
Chory ustawia zdrową nogę blisko krzesła, chorą odsuwa, ręką opiera się o siedzenie krzesłą, odpycha się nią i wstaje
Przejście ze stania do siadu na krześle
Chorzy z niedowładem kd po stronie prawej podchodzą przodem do krzesła i stoją lewym bokiem do krzesła, ustawiają lewą kd przy lewej nodze krzesła, wykonują obrót o 180° Ne nodze lewej i siadają na krześle. Początkowo chorzy opierają się lewą ręka o poręcz krzesła lub o udo. Chorzy z niedowładem po lewej stronie wykonują to odwrotnie.
Chorzy z niedowładem obu kkd stają bokiem do krzesła po jego prawej stronie, odstawiają prawą kulę, prawą ręką opierają się o poręcz lub siedzenie krzesła, druga ręka pozostaje na kuli. Wykonują obrót w lewo i siad na krześle.
Siadanie na podłodze
Przy niedowładzie jednej kd chory staje z lekkim wykrokiem nogi chorej, przenosi ciężar ciała na nogę zdrową, ugina podudzie i opiera rękę o podłoże tuz za sobą, następnie drugą rękę o podłoże i siada.
Przy niedowładach obu kkd – odstawia jedną kule i staje w lekkim rozkroku, wysuwa drugą kulę w przód i opierając się na niej wykonuje głęboki skłon w przód opierając wolna rękę o podłoże. Odkłada kulę i opiera drugą rękę o podłoże. Z tej pozycji wykonuje skręt tułowia i siad na podłożu.
Wstanie z podłoża
Niedowład jednej kd – chory zgina zdrową nogę i opierając się ręką o podłoże odpycha się od niego przechodząc do stania.
Niedowłady obu kkd – chory opiera obie ręce o podłoże na wysokości miednicy, wykonuje skręt tułowia przechodząc do podporu przodem. Przesuwa ręce w kierunku stóp, chwyta jedną kulę, druga reka pozostaje na podłożu. Ustawia kulę prostopadle do podłoża i odpychając się od niego wstaje.
1
... [ Pobierz całość w formacie PDF ]